Sau loạt bài “Ngược dòng Mekong đang hấp hối” mà các phóng viên đã ghi nhận, Tuổi Trẻ đăng tải những ý kiến của các nhà nghiên cứu về vấn đề sông Mekong
Hơn 10 ngày qua, bạn đọc đã theo dõi những bài viết “Ngược dòng
Mekong đang hấp hối” do bốn nhóm phóng viên Tuổi
Trẻ phản ánh từ bốn quốc gia trên dòng sông Mekong là Trung Quốc, Lào, Thái
Lan và Campuchia.
Mở
đầu là bài viết của ông Lê Anh Tuấn thuộc Viện nghiên cứu biến đổi khí hậu – Đại
học Cần Thơ. Dưới đây là nội dung bài viết.
|
Đỉnh lũ năm 2015 được xem là thấp nhất trong 90 năm qua (1926 –
2015) và đây là lời cảnh báo sớm cho Việt Nam
|
Khô
hạn năm nay không phải là hiện tượng thiên tai không được cảnh báo
sớm.
Kể
từ mùa khô 2014-2015, nhiều nhà khoa học đã thông báo sự trở lại của El Nino –
hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung
tâm và Thái Bình Dương làm lưu vực sông Mekong mưa ít nắng nhiều.
Tiếp
đến, cả mùa mưa năm 2015 lượng mưa quá ít. Bởi do ít mưa nên mùa lũ 2015 quá
thấp, gần như lũ không đáng kể thì việc dự báo khô hạn tiếp theo cho mùa khô
2015-2016 là hoàn toàn dễ tiên đoán để có những cảnh báo cần thiết.
Bên
cạnh chuyện ông trời là chuyện của con người, khi ai cũng biết thượng nguồn
Mekong đã có hàng loạt thủy điện được xây dựng và góp phần làm trầm trọng thêm
vấn đề của thiên nhiên khắc nghiệt. Từ hai yếu tố vừa nêu, nước mặn có cơ hội
xâm nhập sâu nội đồng.
Các
nhà khoa học đã nói trước, Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia có cảnh báo
trước.
Tuy
nhiên, gần như toàn đồng bằng và cả nước không có một chuẩn bị đối phó nào đáng
kể để thực hiện tốt phương châm “4 tại chỗ” trong phòng chống thiên tai (chỉ huy
tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện, vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ).
Ngay
từ khi dứt mùa mưa, qua mùa khô, diện tích trữ nước tự nhiên cho canh tác nông
nghiệp và cả nước dự trữ cho sinh hoạt không có gia tăng, diện tích xuống giống
vụ đông xuân vẫn không gia giảm bao nhiêu so với các năm trước, số trạm bơm, máy
bơm,bình tích
áp cũng giữ ổn định
với con số cũ.
Nói
chung, không có một chỉ thị nào từ các ngành chức năng dàn xếp nguồn nước chia
cho từng diện tích sản xuất ở các vùng canh tác nông nghiệp. Đến khi khô, mặn
hoành hành, lúa màu khô cháy la liệt thì cả vùng mới nháo nhào lên.
Trong
khi đó từ mùa khô năm 2014-2015, một số nước láng giềng đã có những điều chỉnh
kịp thời kế hoạch sản xuất và cung ứng của họ trước những cảnh báo nguy cơ hạn
hán: Trung Quốc và Lào chỉ đạo đóng cửa van, huy động gom nước từ sông suối trữ
ở các hồ chứa thủy điện, hoàn toàn bỏ hoang các vùng có diện tích canh tác nông
nghiệp lớn ở Vân Nam của Trung Quốc, vùng miền trung và miền nam của Lào.
Chính
phủ Thái Lan đã sớm phổ biến quyết tâm giảm lớn diện tích trồng lúa, người Thái
sẵn sàng từ bỏ vị trí đứng đầu thế giới về xuất khẩu gạo, chính quyền địa phương
khuyến cáo nông dân không gieo mạ cho vụ lúa chiêm xuân trên các ruộng lúa của
họ, thậm chí có lúc phải huy động quân đội ngăn chặn việc bơm nước ở các con
kênh và hồ trữ nước quan trọng.
Ngành
thủy lợi hoàng gia Thái xúc tiến xây dựng thêm trạm bơm và chuẩn bị triển khai
chuyển nước từ sông Mekong đến các vùng khô hạn phía đông bắc và dự kiến có thể
qua cả lưu vực sông Chao Phraya.
Ở Campuchia, nước được dồn cho những vùng có nguồn cá tự
nhiên hoặc cá nuôi thay vì dùng cho canh tác nông nghiệp
Tự
cứu mình, đừng mong người khác cứu
Khi
hạn hán bắt đầu gia tăng mức tác động vào trung tuần tháng 2-2016 thì Việt Nam
yêu cầu Trung Quốc đáp ứng việc xả nước từ thủy điện Cảnh Hồng (Jinghon) để cứu
hạn, mặn cho vùng đồng bằng. Ngoài ra Lào cũng lên tiếng xả nước để giúp Việt
Nam.
Tuy
nhiên sau những lời có vẻ thiện chí đó, nhiều nhà khoa học đã có số liệu chứng
minh việc Trung Quốc xả nước thủy điện từ Cảnh Hồng trong các tháng đầu năm đến
hết tháng 3-2016 là bình thường, thậm chí ít hơn lượng xả nước của năm 2015 và
2014.
Một
nhà vận động chính sách người Thái, bà Piaporn Deetes, thuộc Tổ chức Sông ngòi
quốc tế, đã chỉ ra rằng việc Trung Quốc xả nước nhằm mục tiêu phát điện cho họ
và nâng tạm thời mực nước sông phía dưới giúp thuận lợi cho thuyền chở hàng hóa
của Trung Quốc xuống Thái Lan và Lào không bị mắc cạn do nước sông xuống quá
thấp.
Một
nhà hoạt động môi trường khác, cô Margaret Zhou, đã viết trên báo The
Diplomat ngày 23-3-2016 rằng “đừng
có bị mắc lừa về tuyên bố của Trung Quốc về chuyện xả nước cứu hạn xuống sông
Mekong”.
Như
vậy không cần phải yêu cầu, Trung Quốc vẫn phải xả nước qua tuôcbin để phát điện
như một vận hành bình thường.
Rồi
chưa kể nguồn nước ít ỏi từ thủy điện của Trung Quốc xả xuống sông để phát điện
cũng bị Thái Lan – một nước nông nghiệp lớn nhất khu vực – vận hành hàng
chục máy bơm
công nghiệp công
suất lớn thi nhau hút nước đưa vào những vùng đất trũng đang khô nứt.
Lào
là nước vừa gom nước trên các sông suối dòng nhánh trữ trong các hồ thủy điện,
vừa xả nước từ thủy điện ở vùng Bắc Lào xuống nhưng cũng tiếp tục lấy nước cứu
hạn từ trên đổ xuống cho vùng Trung và Hạ Lào.
Campuchia
nhận định có thêm chút nước từ thủy điện có thể giải hạn cho các khu trữ cá,
nhưng cũng chẳng vui gì hơn nhiều. Trong khi đó ở Việt Nam, những dòng thông tin
trái chiều không đầy đủ từ báo chí tạo ra những hệ lụy khác nhau.
Nông
dân ĐBSCL nghe các quan chức tuyên bố trên báo chí là thủy điện Trung Quốc xả
nước xuống cho Việt Nam đã vội vàng làm đất xuống giống vụ hè thu.
Người
này thấy người kia chuẩn bị xuống giống thì cứ làm theo và không hề biết nước về
đến ĐBSCL còn được bao nhiêu, đủ cho bao nhiêu hecta diện tích lúa!
Phải
nói rằng mùa hạn, mặn năm nay là một bài học đắt giá cho Việt Nam!
0 nhận xét:
Đăng nhận xét